Stigma Column - Nr.1 Brandmerken

Een van de doelstellingen van Beautiful Distress is het bestrijden van stigma’s. Vanaf nu publiceren we daarom regelmatig een column over stigma’s op onze site. Lees hier de eerste bijdrage van WilcoTuinebreijer, eerste geneeskundige GGD Amsterdam en voorzitter van Beautiful Distress.

In Your Face VI, Aldo van den Broek

BRANDMERKEN

Stigmatisering komt van het woord brandmerken. In de context van stigmatisering van psychiatrische patiënten in deze tijd zou ik daar twee begrippen aan toe willen voegen: stereotypering en marginalisering.

Mensen met psychiatrische klachten worden vaak stereotiep afgeschilderd. Zo wordt er vaak vanuit gegaan dat ze gevaarlijk zijn of niet kunnen werken. Op die manier worden patiënten uitgesloten van de normale activiteiten die waardevol worden geacht in onze maatschappij. Voor mensen met psychiatrische problemen is het niet vanzelfsprekend een baan te hebben, normale relaties te onderhouden of zelfs een eigen huis te hebben.
Deze drie dingen dragen normaal gesproken bij tot een positief zelfbeeld, of een identiteit die positief is, en die mensen het vermogen geeft te deel te nemen aan de samenleving. Psychiatrische patiënten worden buitengesloten, hebben minder kansen op participatie. Vele onderzoeken tonen dit aan.
Is het terecht? Het zal u niet verbazen dat ik het onterecht vind.

Ten eerste is de kans dat u of ik een psychiatrische episode zal doormaken ruim 25 procent. Bovendien is de scheidslijn tussen normaal en niet normaal dun en afhankelijk van de tijdgeest.
Een ander belangrijk feit is dat stereotypering leidt tot platte beeldvorming over een groep die gemakkelijk misbruikt kan worden. Een voorbeeld. In het verleden werd joden zodanig gestereotypeerd dat het een groep werd die in de ogen van de machthebbers in het nationaalsocialistische Duitsland de oorzaak was voor problemen die historisch en sociaal anders en veel ingewikkelder lagen. We weten allemaal  wat er vervolgens in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Ook toen werden psychiatrische patiënten gestigmatiseerd en op grote schaal uitgeroeid.

Nu, in 2017, zien we dezelfde mechanismen nog steeds in werking: vluchtelingen, moslims en psychiatrische patiënten worden nog steeds gestigmatiseerd.
Patiënten worden in discussies zoals die over de verwarde mens gelijkgesteld met onberekenbaar en gevaarlijk. Op zo’n manier dat er nu wetsvoorstellen worden geschreven om makkelijker vrijheidsbeperkende maatregelen op te kunnen leggen aan verwarde mensen.
Tegelijkertijd ontstaat er een breder besef dat stigmatisering mensen beschadigt en hun kansen ontneemt om volwaardig te participeren. In de GGZ en ook in de politiek staat het woord destigmatisering hoog op de agenda. Er zijn veel programma’s die zich richten op destigmatisering. Weinige ervan zijn bewezen effectief, al denk ik dat dit snel zal veranderen.

Een ding komt wel naar voren uit onderzoek. Destigmatiseren begint klein, met patiënten en hun familie, en ook in de gemeenschap, door gezamenlijk activiteiten te ontplooien. Het is daarom dat het ontwikkelen van projecten door BeautifulDistress waarin het gaat om samenwerking tussen patiënten, staf, familie of de buurt – zoals bijvoorbeeld in het Artist-in-residency programma - een stap in de goede richting is. Kunst is betrekkelijk vrij van waardeoordelen en politieke ambities en kan juist daarom bijdragen aan destigmatisering. 

De volgende column wordt geschreven door Vos Beerthuis, psychiater in Amsterdam.